Arbeidsovereenkomst of werk als zelfstandige (opdracht of aanneming werk)

Het onderscheid tussen zelfstandige en werknemer is cruciaal voor de rechten en plichten, in het bijzonder het recht op loon en ontslagbescherming. Werkgevers moeten fiscaal ook bepalen of sprake is van een arbeidsovereenkomst om risico’s zoals boetes of naheffingen te vermijden.

1.1. Wat is een arbeidsovereenkomst?

Actueel

Een arbeidsovereenkomst of opdracht

Het belang van de vraag er sprake is van een arbeidsovereenkomst of werk als zelfstandige

Tussen de arbeidsovereenkomst en werk als zelfstandige zit een wereld van verschil wat betreft de rechten en plichten die ontstaan. Werknemers met een dienstverband hebben recht op loon, ook als er onvoldoende werk is en ook in geval van ziekte. Ze hebben recht op vakantiegeld en mogelijk pensioen en bovendien genieten ze ontslagbescherming. Een zelfstandige die werkt op grond van een overeenkomst van opdracht of aanneming van werk, heeft dat allemaal niet. Fiscaal is er ook een groot verschil, omdat de werkgever gehouden is om loonbelasting en premies werknemersverzekering in te houden en af te dragen. De werkgever kan naheffingen met boetes opgelegd krijgen als hij niet tot inhouding is overgegaan.

Indien de belastingdienst tot het oordeel komt dat er sprake is van werk in loondienst in plaats van ZZP-opdracht, dan is de werkgever verplicht om alsnog met terugwerkende kracht loonbelasting en sociale premies af te dragen, met boetes en rente.

Indien de ‘medewerker’ van oordeel is dat er sprake is van een arbeidsovereenkomst, dan geniet diegene ontslagbescherming en wordt het relevant of er nog een tijdelijke aanstelling bestaat. De werknemer heeft recht op doorbetaling van loon bij ziekte, vakantierechten en mogelijk ook pensioen.

Wanneer is er een arbeidsovereenkomst volgens het arbeidsrecht?

Om te beoordelen of een overeenkomst als een arbeidsovereenkomst moet worden aangemerkt dient vastgesteld te worden welke rechten en verplichtingen partijen zijn overeengekomen en welke rechten en plichten zijn ontstaan. Als deze rechten en verplichtingen voldoen aan de wettelijke omschrijving van de arbeidsovereenkomst, moet de overeenkomst als zodanig worden aangemerkt.

De wettelijke omschrijving van een arbeidsovereenkomst is (artikel 7:610 BW):

“De arbeidsovereenkomst is de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten.”

Het is niet voldoende om te zeggen ‘we hebben een overeenkomst van opdracht getekend’. Het gaat om wat er feitelijk is overeengekomen en ontstaan. Het staat namelijk niet ter vrije keuze van een ‘werknemer’ om niet onder het arbeidsrecht te vallen. Als er een overeenkomst is waardoor je in dienst bent en voor zeker tijd arbeid wordt verricht en daarvoor betaald krijgt, dan is er sprake van een arbeidsovereenkomst. Van dat recht kan een werknemer geen afstand doen. De voornaamste vraag is normaal gesproken of er sprake is van ‘in dienst’, oftewel of er sprake is van een gezagsverhouding.

De Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2023:443) geeft een aantal gezichtspunten die in onderling verband gezien relevant zijn bij de beantwoording van de vraag of er sprake is van een arbeidsovereenkomst:

de aard en duur van de werkzaamheden;
de wijze waarop de werkzaamheden en de werktijden worden bepaald;
de inbedding van het werk en van ‘werknemer’ die de werkzaamheden verricht in de organisatie en de bedrijfsvoering van ‘werkgever’ voor wie de werkzaamheden worden verricht;
het al dan niet bestaan van een verplichting om het werk persoonlijk uit te voeren;
de wijze waarop de beloning wordt bepaald en waarop deze wordt uitgekeerd;
de hoogte van deze beloningen;
de vraag of degene die de werkzaamheden verricht daarbij commercieel risico loopt; en
of degene die de werkzaamheden verricht zich in het economisch verkeer als ondernemer gedraagt of kan gedragen (bijvoorbeeld bij het verwerven van een reputatie, acquisitie, fiscale behandeling, het aantal opdrachtgevers en de duur waarvoor hij zich doorgaans aan een bepaalde opdrachtgever verbindt).

Een zelfstandige die van mening is dat er sprake is van een arbeidsovereenkomst kan het loon vorderen bij zijn werkgever.

Gratis advies van een specialist

Binnen 24 uur krijgt u helderheid over het probleem en de oplossingen. Hiermee kunt u zelf verder of wij gaan voor u bemiddelen of procederen.

Erkende opleidingen arbeidsrecht

Lees meer over onze erkende opleidingen en interactieve cursusdagen.

Hoe zit het fiscaal? Wanneer is er volgens de belastingdienst een arbeidsovereenkomst

De belastingdienst is bezig om dit vraagstuk op te lossen en zij doet dat als volgt.

Er was tot in 2024 een handhavingsmoratorium ingesteld voor de meeste gevallen, wat betekende dat de Belastingdienst nog niet direct sancties oplegde, behalve in duidelijke gevallen van kwaadwillendheid.

Vanaf 1 januari 2025 handhaving op bestaande systematiek (WDBA – Wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties). Organisaties die aantoonbaar actief bezig zijn met het verkrijgen van grip op dit dossier zullen in 2025 nog geen ‘vergrijpboete’ krijgen. De controles zullen primair plaatsvinden bij de opdrachtgevers van zzp’ers, niet bij individuele zzp’ers. De belastingdienst gaat de focus leggen op de aanpak van “gedwongen zelfstandigen, onderbetaling, evidente schijnzelfstandigen en arbeidsmigratieconstructies”. Situaties voor 1 januari 2025 worden niet meegenomen, dus geen terugwerkende kracht.

Vanaf 1 januari 2026 de wet VBAR – De wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoedens. Het gaat vanaf die datum om de toetsing en volledige handhaving volgens deze wet, die niet een nieuwe arbeidsrechtelijke norm is, maar meer vertaling van het arbeidsrecht (rechtspraak) naar een meer concrete fiscale toetsing van de arbeidsrelatie (dit is nog in ontwikkeling).

Wat worden de fiscale criteria vanaf 2026 (de wet VBAR)?

De Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR) komt met specifieke criteria die aansluiten bij wat de Hoge Raad heeft aangevoerd. Om te beoordelen of iemand een werknemer als zelfstandige is wordt er gekeken naar de volgende drie hoofdcategorieën:

1. Indicaties die wijzen op werknemerschap:

Instructiebevoegdheid: De opdrachtgever kan aanwijzingen geven over hoe de werkzaamheden moeten worden uitgevoerd, en de werkende is verplicht deze op te volgen.
Controle en ingrijpen: De opdrachtgever heeft de mogelijkheid om de werkzaamheden te controleren en kan op basis daarvan ingrijpen.
Organisatorische inbedding: De werkzaamheden worden verricht binnen het organisatorische kader van de organisatie van de opdrachtgever.
Structureel karakter: De werkzaamheden hebben een structureel karakter binnen de organisatie.
Samenwerking met werknemers: De werkzaamheden worden zij aan zij verricht met werknemers die soortgelijke werkzaamheden uitvoeren.

2. Indicaties die wijzen op zelfstandigheid binnen de arbeidsrelatie:

Financiële risico’s en resultaten: De werkende draagt zelf de financiële risico’s en profiteert van de resultaten van de werkzaamheden.
Eigen gereedschap en materialen: De werkende is verantwoordelijk voor het meenemen en gebruiken van eigen gereedschap, hulpmiddelen en materialen.
Specifieke expertise: De werkende beschikt over een specifieke opleiding, werkervaring, kennis of vaardigheden die niet structureel aanwezig zijn binnen de organisatie van de opdrachtgever.
Externe profilering: De werkende treedt tijdens de werkzaamheden zelfstandig naar buiten.
Korte duur of beperkte uren: Er is sprake van een korte duur van de opdracht en/of een beperkt aantal uren per week.

3. Kenmerken die wijzen op ondernemerschap van de persoon van de werkende:

Meerdere opdrachtgevers: De werkende heeft meerdere opdrachtgevers per jaar.
Investering in reputatie en klantenwerving: De werkende besteedt tijd en/of geld aan het opbouwen van een reputatie en het vinden van nieuwe klanten of opdrachtgevers.
Bedrijfsinvesteringen: De werkende doet bedrijfsinvesteringen van enige omvang.
Administratieve zelfstandigheid: De werkende is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel, is btw-ondernemer en/of maakt gebruik van fiscale ondernemersfaciliteiten.

De Wet VBAR is nog een concept waarin het belangrijk is om te kijken naar de toetsingsvolgorde. Als de indicaties van werknemerschap (1) uitkomen bij ondernemerschap dan kijk je niet naar de indicaties voor zelfstandigheid (2). Als de indicaties van werknemerschap (W) en zelfstandigheid (Z) tot twijfel leiden, dan kijk je naar de kenmerken die wijzen op ondernemerschap (3 = OP).

Wat te doen in twijfelgevallen

De belastingdienst verwacht dat werkgevers actief bezig zijn om grip te krijgen op arbeidsverhoudingen die mogelijk een arbeidsovereenkomst zijn en dit dus onderzoeken. Indien vervolgens blijkt dat bepaalde arbeidsverhoudingen een arbeidsovereenkomst kunnen zijn, dan speelt natuurlijk de vraag hoe je hiermee omgaat.

Je zegt de overeenkomst op en stopt met de samenwerking. Eventueel geef je aan dat je wel wilt spreken over onder welke omstandigheden er een nieuwe overeenkomst tot stand kan komen. Je kan afspraken maken over het veranderen van de arbeidsverhouding, zodat deze ‘weer’ een echte overeenkomst van opdracht of aanneming van werk is. Je kan in goed overleg de overeenkomst aanpassen naar een arbeidsovereenkomst, maar dan wel tegen de voorwaarden die ook voor andere werknemers zouden gelden.

Een opdrachtnemer die het niet eens is met de opzegging en meent dat er al sprake is van een arbeidsovereenkomst, kan de opzegging volgens het arbeidsrecht binnen 2 maanden door de kantonrechter laten vernietigen. Dan loopt het dienstverband door. Als er een dienstverband is, dan speelt de vraag hoe redelijk het is dat de arbeidsvoorwaarden (veelal hoger loon) blijven gelden? Het gaat dan om de vraag of de werkgever eenzijdig wijziging mag brengen in de arbeidsvoorwaarden, door eerst een beroep te doen op gewijzigde omstandigheden en een redelijk voorstel te doen met voorwaarden binnen het spectrum die voor werknemers gelden. Dit worden interessante vraagstukken die de komende jaren gaan spelen.

Terug naar overzichtpagina - arbeidsovereenkomst